Ngược lại với niềm tin phổ biến, trí thông minh là một trong những khái niệm khoa học vững chắc nhất. Khi chúng ta đồng ý về một định nghĩa hẹp, nó có thể được đo lường với độ chính xác và độ tin cậy cao. Tuy nhiên, cũng đúng là rất khó để đạt được sự đồng thuận về giới hạn và ranh giới của nó. Một trong những chuyên gia hàng đầu, Sternberg, đã tóm tắt như sau: “dường như có ít nhất cũng nhiều định nghĩa về trí thông minh như có các chuyên gia được hỏi để định nghĩa nó”.

‍

Sự vững chắc đó tương ứng với một lịch sử dài và phức tạp của lý thuyết và nghiên cứu. Nếu chúng ta hiểu lịch sử của nó và cách chúng ta đạt được trình độ kiến thức hiện tại, chúng ta sẽ được trang bị tốt hơn để hiểu đầy đủ mọi thứ liên quan đến trí tuệ và việc đo lường nó. Như bạn có thể đoán, tất cả bắt đầu từ rất lâu trước đây, vì vậy hãy cùng quay ngược thời gian.

‍

‍

Người xưa & trí tuệ

Rất có thể rằng việc đo lường trí thông minh không chỉ bắt đầu từ rất lâu mà còn đồng hành cùng chúng ta, dưới một hình thức nào đó, kể từ khi chúng ta có văn hóa và ngôn ngữ. Các tài liệu lưu trữ cho thấy rằng triều đại Hán của Trung Quốc (200 TCN) đã thiết lập một kỳ thi cho các công việc trong bộ máy nhà nước, đánh giá kỹ năng của ứng viên theo cách tương tự như các bài kiểm tra trí thông minh. Ban đầu, các kỳ thi này tập trung vào các bài luận về luật pháp và nông nghiệp, trong khi các biện pháp sau này nhấn mạnh đến khả năng giải quyết vấn đề, sáng tạo, tư duy khác biệt cũng như nhận thức thị giác không gian.

‍

Trong các tác phẩm của những triết gia Hy Lạp nổi tiếng nhất, chúng ta có thể tìm thấy những suy nghĩ đầu tiên về trí tuệ. Trong tác phẩm Meno, cuộc thảo luận của Plato với thầy Socrates bắt đầu bằng một câu hỏi: “Bạn có thể cho tôi biết Socrates liệu sự xuất sắc có thể dạy được không?... hay nó đến từ thiên nhiên?”. Đây là một cách khác để hỏi câu hỏi hiện tại “Gen của chúng ta xác định trí tuệ của chúng ta đến mức nào?”, một vấn đề mà khoa học đã phần lớn giải quyết, như chúng tôi giải thích trong bài viết về IQ và gen, rằng gen có một mức độ trách nhiệm nhất định. Đối với Plato, trí tuệ là tình yêu với việc học hỏi và sự không chấp nhận những điều sai trái.

‍

‍

Học trò của ông, Aristotle, đã bày tỏ quan điểm của mình trong tác phẩm tuyệt vời Nicomachean Ethics. Đối với ông, trí tuệ nên được chia thành ba phần: (i) hiểu biết, (ii) hành động và (iii) sáng tạo. Ba thành phần này sau này sẽ cấu thành tam giác Latin của (i) khoa học, (ii) thận trọng và (iii) nghệ thuật. Đối với Aristotle, lý luận suy diễn và quy nạp là nền tảng của phần khoa học trong trí tuệ, hay nói cách khác là của sự hiểu biết.

‍

Chính xác sự phân biệt này sẽ là chiến trường nơi những cuộc tranh luận sôi nổi nhất về trí tuệ diễn ra trong thế kỷ qua. Như chúng ta sẽ thấy, nghiên cứu khoa học về trí tuệ sẽ chỉ tập trung vào những gì Aristotle coi là hiểu biết, hoàn toàn quên đi “hành động” và “tạo ra”, điều này sẽ được các lý thuyết gần đây về trí tuệ thực tiễn, xã hội và cảm xúc đề cập lại.

‍

‍

Tiến tới thời kỳ Phục hưng, chúng ta gặp triết gia Pháp Montaigne, người đã ủng hộ rằng trí tuệ quan trọng vì nó giúp tránh chủ nghĩa giáo điều và chấp nhận thách thức đối với niềm tin của bản thân. Đối với triết gia Anh Hobbes, trí tuệ là khả năng suy nghĩ nhanh, phù hợp với các lý thuyết hiện tại về tốc độ xử lý thông tin như là nền tảng sinh học của trí tuệ. Và Stuart Mill gợi ý rằng những người thông minh được đặc trưng bởi việc sử dụng sự sáng tạo nhiều hơn, trong khi đối với “sự tầm thường tập thể…cách suy nghĩ của họ được thực hiện bởi những người giống hệt như họ”.


Khởi đầu của nghiên cứu khoa học về trí tuệ

Mặc dù có tiếng xấu, Galton đã đóng một vai trò lớn trong việc đưa nghiên cứu tâm lý học trở thành khoa học thực thụ. Ông nghiên cứu trí thông minh với trọng tâm là khía cạnh sinh lý, so sánh khả năng phân biệt của các cá nhân. Ví dụ, ông đã thực hiện các bài kiểm tra phân biệt trọng lượng. Nếu người đó có khả năng phân biệt giữa các sự khác biệt nhỏ hơn về trọng lượng, ông cho rằng họ thông minh hơn.

‍

Những loại đo lường này sau đó đã bị bác bỏ, nhưng các đề xuất mới về việc đo lường trí thông minh thông qua sinh lý học sẽ xuất hiện sau đó, mặc dù dưới những hình thức khác với của Galton. Học trò của ông, MacKeen Cattell, thực sự đã mở rộng nghiên cứu của mình bằng cách tạo ra hơn năm mươi bài kiểm tra, đa dạng như đo tốc độ chuyển động tay hoặc lực nắm tối đa có thể với tay.

‍

‍

Chúng ta sẽ tìm thấy vào đầu thế kỷ 20 ở Pháp, ngọn lửa quan trọng nhất cho nghiên cứu trí tuệ. Bộ Giáo dục Pháp muốn xác định trẻ em gặp khó khăn trong học tập để chúng có thể nhận được sự giảng dạy phù hợp. Nhiệm vụ này được giao cho Alfred Binet, người đã thiết kế các bài kiểm tra trí tuệ để xác định xem một đứa trẻ có mức độ trí tuệ tương đương với bạn bè hay không, kiểm tra các khả năng khác nhau cần thiết trong môi trường học đường. Binet tin rằng với sự can thiệp thích hợp, trẻ em có thể cải thiện. Ông đã sử dụng khái niệm tuổi tâm lý để so sánh với tuổi sinh lý của chúng.

‍

Lewis Terman, tại Đại học Stanford, đã phát triển dựa trên ý tưởng của Binet để tạo ra bài kiểm tra IQ mạnh mẽ Stanford-Binet Scales, nhắm đến trẻ em ở các độ tuổi khác nhau. Với các nhiệm vụ đa dạng như xây dựng khối và từ vựng hình ảnh, thang đo đã đánh giá trẻ em một cách toàn diện. Ông cũng cùng với Stern phát minh ra khái niệm IQ (chỉ số thông minh), là tỷ lệ giữa tuổi tâm lý và tuổi sinh lý nhân với 100. Ví dụ, nếu tuổi của con bạn là 10 và tuổi tâm lý tương đương với trẻ 12 tuổi, IQ của nó sẽ được tính là 12/10 * 100 = 120 IQ. Tuy nhiên, IQ hiện nay được tính theo cách rất khác, như bạn có thể tìm hiểu trong trang thang đo IQ của chúng tôi.

‍

Terman cũng bắt đầu một nghiên cứu theo chiều dọc để hiểu cách trẻ em thiên tài phát triển sau này, phát hiện rằng họ đạt được thành công học thuật và nghề nghiệp cao hơn. Những phát hiện của ông đã được tái hiện một cách đầy đủ và hiện là lý thuyết vững chắc rằng IQ cao có mối tương quan mạnh mẽ với nhiều hình thức thành công khác nhau như thành tích học tập, sự nghiệp, nghề nghiệp, tiền bạc, và thậm chí là sức khỏe và tuổi thọ. Bạn có thể tìm hiểu thêm về điều này trong bài viết của chúng tôi về mối tương quan giữa IQ và thành công.

‍

‍

Vào năm 1914, Chiến tranh Thế giới thứ nhất bùng nổ và những nhà tâm lý học hàng đầu ở Hoa Kỳ đã tập hợp cùng các lãnh đạo quân sự để thảo luận về cách họ có thể hỗ trợ nỗ lực chiến tranh. Họ đồng ý rằng phân loại quân nhân một cách hiệu quả là một mục tiêu quan trọng và đã làm việc để tạo ra Các bài kiểm tra của Quân đội, những bài kiểm tra IQ dễ chấm điểm có thể được thực hiện cho các nhóm lớn. Có hai bài kiểm tra, bài kiểm tra Alpha, dành cho những người có thể đọc và kiểm tra thông tin chung cũng như kỹ năng ngôn ngữ, và bài kiểm tra Beta, không có lời với các nhiệm vụ như thiết kế khối, nhận thức và mê cung.

‍

Sau khi chiến tranh kết thúc, David Wechsler, người đang làm việc tại Bệnh viện Tâm thần Bellevue ở New York, đã trở nên tin tưởng rằng các thang đo Stanford-Binet có vấn đề, đặc biệt là do sự tập trung quá mức vào các nhiệm vụ ngôn ngữ. Quá nhiều trọng số vào các nhiệm vụ ngôn ngữ có thể đánh giá thấp mức độ thông minh của trẻ em có kỹ năng ngôn ngữ kém. Vì vậy, năm 1939, ông đã công bố phiên bản đầu tiên của những gì sẽ trở thành Thang đo Trí tuệ Wechsler nổi tiếng, hiện là bài kiểm tra IQ được sử dụng rộng rãi nhất bởi các nhà tâm lý học chuyên nghiệp.

‍

‍

Những thang đo này không có tính đổi mới trong các nhiệm vụ mà chúng sử dụng, vì chúng chủ yếu là sự tổng hợp các nhiệm vụ của các bài kiểm tra khác nhau có sẵn vào thời điểm đó, nhưng tất cả lại tạo ra một đánh giá toàn diện nhất cho đến nay. Wechsler không hỗ trợ các thang đo của mình bằng một lý thuyết mới. Đó chủ yếu là một cách tiếp cận thực tiễn nhằm tìm kiếm độ chính xác hơn trong các đánh giá thực tế.

‍

Sự xuất hiện của nhiều lý thuyết về trí tuệ

Sau đó, một kỷ nguyên phát triển lý thuyết lớn đã diễn ra. Spearman đề xuất rằng trí thông minh chung là một năng lượng tinh thần, gọi là “g”, đứng sau mọi loại khả năng. Và cũng có những loại trí thông minh cụ thể mà mỗi loại nhiệm vụ kiểm tra. Đề xuất này được gọi là lý thuyết hai yếu tố. Đối với Thorndike nổi tiếng, trí thông minh liên quan đến các mối liên hệ. Người càng thông minh, thì càng có nhiều kết nối não bộ. Kiểm tra trí thông minh sẽ là một cách tiếp cận gián tiếp để khám phá số lượng kết nối. Mặc dù mang tính giảm thiểu, đây là một nỗ lực sớm khác để củng cố lý thuyết trí thông minh trong tâm sinh lý học.

‍

Thurstone, kẻ thù khoa học của Spearman, đã đề xuất rằng trí thông minh bao gồm bảy khả năng liên quan như trí nhớ, suy luận quy nạp, hoặc lưu loát ngôn ngữ, và không tồn tại một “g” duy nhất. Cattell đã tìm thấy bằng chứng cho hai yếu tố chung của trí thông minh, trí thông minh linh hoạt - sức mạnh xử lý thô, khả năng suy luận trong các tình huống mới và học nhanh - và trí thông minh tinh thể - đại diện cho việc học và kiến thức. Năm 1940, ông đã phát triển bài kiểm tra không văn hóa chỉ tập trung vào trí thông minh linh hoạt.

‍

‍

Sẽ là lý thuyết phân cấp ba cấp độ trí tuệ của Carroll có ảnh hưởng lớn nhất. Kết hợp sau đó với các lý thuyết trước đó của Cattell và Horn, nó được biết đến với tên gọi lý thuyết trí tuệ Cattell-Horn-Carroll (mô hình CHC), là mô hình trí tuệ được chứng minh và chấp nhận rộng rãi nhất hiện nay. Theo lý thuyết CHC hiện đại, trí tuệ được cấu trúc thành ba cấp độ:

  • Có một yếu tố trí tuệ tổng quát ở trên cùng, nhưng không được coi trọng nhiều.
  • Sau đó, có bảy yếu tố trung gian có mối tương quan với "g" chung ở mức độ khác nhau. Chúng là:
  1. trí thông minh linh hoạt (Gf),
  2. trí tuệ tinh thể (Gc),
  3. trí nhớ ngắn hạn (Gsm),
  4. xử lý hình ảnh (Gv),
  5. xử lý thính giác (Ga),
  6. truy xuất dài hạn (Ga), và
  7. tốc độ xử lý (Gs)
  • Ở cấp độ cuối cùng, mỗi yếu tố bao gồm nhiều kỹ năng cụ thể, mà chúng tôi không liệt kê ở đây để giữ cho mọi thứ đơn giản.

‍

Các lý thuyết gần đây khác về trí tuệ

Ngoài CHC, còn có những lý thuyết khác xuất hiện như những ứng cử viên hợp lệ. Đầu tiên, chúng ta nên đề cập đến các bài kiểm tra IQ dựa trên phương pháp tâm lý thần kinh của Luria. Những bài kiểm tra này tập trung nhiều hơn vào việc đánh giá các quá trình nền tảng của nhận thức chứ không phải kết quả của nhận thức như các nhiệm vụ ngôn ngữ.

‍

‍

Ví dụ là Bộ Đánh giá Kaufmann cho Trẻ em và Hệ thống Đánh giá Nhận thức cho Trẻ em của Das và Naglieri. Bài kiểm tra cuối cùng này dựa trên lý thuyết rằng bốn quá trình cần được kiểm tra: (1) lập kế hoạch, (2) chú ý, (3) xử lý đồng thời (khi nhiều yếu tố cần được tích hợp thành một tổng thể khái niệm với các nhiệm vụ như ma trận), và (4) xử lý tuần tự (đôi khi được gọi là trí nhớ làm việc với các nhiệm vụ như lặp lại câu). Không có gì ngạc nhiên khi những bài kiểm tra này cho thấy ít thiên kiến chủng tộc hơn và chẩn đoán mạnh mẽ hơn về điểm mạnh và điểm yếu.

‍

Một lý thuyết thứ hai đang ngày càng được chú ý là mô hình g-VPR được Johnson và Bouchard đề xuất vào năm 2005 sau khi phân tích lại và so sánh các mô hình khác nhau. Dựa trên các lý thuyết trước đó của Vernon, nó cho rằng trí thông minh bao gồm trí thông minh tổng quát ở trên cùng và ba yếu tố trung gian: khả năng ngôn ngữ, khả năng cảm nhận và khả năng xoay/kinesthetic.

‍

‍

Cuối cùng, chúng ta nên đề cập đến làn sóng lý thuyết không chỉ tập trung vào thành phần hiểu biết của Aristotle mà còn vào các thành phần hành động và tạo ra. Trong số đó có lý thuyết về trí tuệ cảm xúc của Goleman và các phương pháp toàn diện hơn như lý thuyết nổi tiếng về nhiều trí thông minh của Gardner. Danh sách các trí thông minh của ông là:

  1. Ngôn ngữ
  2. Logic-toán học
  3. Không gian
  4. Vận động cơ thể
  5. Âm nhạc
  6. Liên nhân
  7. Nội tâm

‍

Hãy nhớ rằng những người ủng hộ các phương pháp toàn diện hơn không nhất thiết phải bác bỏ các định nghĩa hẹp hơn về trí thông minh là không hợp lệ. Họ cho rằng chúng là quá hẹp và trí thông minh nên được hiểu một cách toàn diện hơn để được công nhận đúng mức. Tuy nhiên, chính sức mạnh của các lý thuyết hẹp, tính hợp lệ thống kê của chúng, lại là điểm yếu của các phương pháp toàn diện hơn thiếu sự xác thực dữ liệu kỹ lưỡng. Ví dụ, Gardner cho rằng các công cụ khách quan không thể là cơ sở để đo lường trí thông minh thực sự, mà nên dựa nhiều hơn vào quan sát kỹ năng và sở thích trong các hoạt động thực tế. Đây là một tuyên bố trái ngược với hầu hết các nhà khoa học trong lĩnh vực này, giải thích lý do tại sao khó chứng minh các lý thuyết của ông.

‍

Thời điểm hiện tại của nghiên cứu trí tuệ

Ngày nay, các bài kiểm tra IQ được sử dụng chủ yếu để chẩn đoán các thiếu hụt học tập, hỗ trợ trong các quyết định nghề nghiệp và dự đoán thành tích. Trẻ em được kiểm tra thường xuyên hơn người lớn. Và từ góc độ địa lý, các nước phương Tây sử dụng chúng thường xuyên hơn so với các nước châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh, nhưng họ đang tăng tốc nhanh chóng.

‍

‍

Chúng ta đã thấy rằng lịch sử và sự phát triển của lý thuyết trí tuệ cùng với việc tạo ra các bài kiểm tra IQ không hoàn toàn song hành với nhau. Điều này vẫn đúng. Các nhà khoa học về trí tuệ như Flanagan đang cố gắng thu hẹp khoảng cách bằng cách dạy cách áp dụng phương pháp đa bài kiểm tra, cho phép kiểm tra IQ theo mô hình CHC. Phương pháp này bao gồm việc sử dụng các bài kiểm tra phụ từ các bài kiểm tra trí tuệ khác nhau để đánh giá tất cả các khả năng của mô hình CHC. Phương pháp này cũng cho phép cá nhân hóa các nhiệm vụ được chọn dựa trên các khía cạnh của người cần được đánh giá.

‍

Tóm lại, chúng ta nên nhớ rằng “tất cả các bài kiểm tra IQ chính đều đo lường g tốt,... ngay cả khi một số có thể cho ra IQ thiên về ngôn ngữ, và những cái khác có thể thiên về không gian”. Vì vậy, nếu bạn chưa thử, hãy thử bài kiểm tra IQ về trí thông minh linh hoạt dựa trên đề xuất không văn hóa của Cattell. Nó nhanh chóng và là một ước lượng tốt về mức IQ của bạn.

‍