.png)
Περίμενε, τι είναι η γενετική;
Φανταστείτε ότι περπατάτε στο δρόμο και ακούτε μια συνομιλία: “Ο Μπόμπι είναι εξαιρετικά έξυπνος από μικρός. Είναι στο DNA του”. Αυτή η έκφραση έχει γίνει τόσο κοινή που καταλαβαίνουμε αμέσως ότι αναφέρεται σε ένα βασικό χαρακτηριστικό του Μπόμπι. Αποδεχόμαστε επίσης εύκολα ότι τα γονίδιά μας μπορούν να επηρεάσουν την ευφυΐα μας, αλλά πώς; Και σε ποιο βαθμό;
Για να απαντήσουμε σε αυτές τις ερωτήσεις, θα κάνουμε μια σύντομη στάση και θα ξεκινήσουμε με ένα πιο βασικό ζήτημα: τι είναι το DNA; Λοιπόν, μπορούμε να το σκεφτούμε ως ένα εγχειρίδιο οδηγιών, καλύτερο από αυτά της Ikea. Αυτό το εγχειρίδιο περιέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να αναπτυχθεί, να επιβιώσει και να αναπαραχθεί ένας οργανισμός. Σημαντικό είναι ότι έχει την ικανότητα να αντιγράφει και να μεταφέρει πληροφορίες στις επόμενες γενιές. Τα τμήματα αυτού του DNA, που ονομάζονται γονίδια, είναι αυτά που καθορίζουν το χρώμα των ματιών ή τον τύπο αίματος.
Τώρα, αν το DNA είναι ένα εγχειρίδιο, και τα γονίδια είναι σαν τα κεφάλαια στο μυθιστόρημά μας, τα γράμματα που τα συνθέτουν θα ήταν νουκλεοτίδια. Υπάρχουν 4 διαφορετικοί τύποι, 4 γράμματα, που πάντα πηγαίνουν σε ζεύγη. Ο συνδυασμός τους συνιστά τον κώδικα της ζωής. Κάθε ένα από τα κύτταρά μας περιέχει ένα πλήρες αντίγραφο του DNA μας και το 99,9% αυτού του γενετικού υλικού είναι κοινό σε κάθε άνθρωπο. Είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους. Αυτό σημαίνει ότι μόνο το 0,1% του DNA είναι μοναδικό, που αντιστοιχεί στα ατομικά μας χαρακτηριστικά.
Αν και είναι σαφές ότι η γενετική παίζει σημαντικό ρόλο στην εξωτερική εμφάνιση ή στην κληρονομικότητα ορισμένων διαταραχών, μια ερώτηση που υπάρχει εδώ και δεκαετίες είναι αν ο γενετικός μας κώδικας θα μπορούσε να επηρεάσει πιο σύνθετα χαρακτηριστικά όπως η νοημοσύνη.
Γενετική και νοημοσύνη
Φανταστείτε μια ομάδα ανθρώπων που θεωρείτε πολύ έξυπνους. Μπορεί να είναι η μητέρα σας, ο Στίβεν Χόκινγκ ή ο Ντα Βίντσι. Αν διαφέρουμε μόνο κατά 0,1% στο DNA μας, θα έπρεπε να είναι εύκολο να τους κοιτάξουμε και να δούμε αν υπάρχει ένας μαγικός συνδυασμός για να είμαστε θαύματα, σωστά; Λοιπόν, για αρχή, αυτό το μικρό ποσοστό αντιστοιχεί σε τίποτα λιγότερο από 3 εκατομμύρια νουκλεοτίδια, 3 εκατομμύρια από τα “γράμματά” μας που πρέπει να αναλυθούν. Επιπλέον, η νοημοσύνη είναι δύσκολη να μελετηθεί, εν μέρει επειδή μπορεί να περιγραφεί και να μετρηθεί με διαφορετικούς τρόπους.
Μετά την συμφωνία των ερευνητών σε έναν γενικό ορισμό –την ικανότητα να μαθαίνουμε από τις εμπειρίες και να προσαρμοζόμαστε σε μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα, που αξιολογείται μέσω διαφόρων τεστ– διαπίστωσαν ότι δεν υπάρχει κάτι σαν «έξυπνο γονίδιο». Αν και ο γενετικός κώδικας έχει μετρήσιμο αντίκτυπο στην ευφυΐα μας, η σχέση δεν είναι τόσο απλή όσο η κληρονομιά μερικών τμημάτων DNA και το να είσαι ιδιοφυΐα. Η ευφυΐα καθορίζεται από έναν πολύ μεγάλο αριθμό αλληλεπιδρώντων γονιδίων των οποίων οι επιδράσεις είναι μικρές και σωρευτικές. Αυτό σημαίνει ότι αν και το καθένα από αυτά, απομονωμένο, έχει μικρή επιρροή, όταν αθροιστούν, η επίδρασή τους γίνεται σημαντική. Θα ήταν σαν σταγόνες νερού σε μια πέτρα. Ατομικά δεν φαίνεται να αλλάζουν την επιφάνεια, αλλά η συνεχής σταγόνα την φθείρει.
Αυτό που λέγεται, οι οικογενειακές μελέτες έχουν δείξει σαφώς ότι τα γονίδια μπορούν να εξηγήσουν περίπου το 50% όλων των διαφορών στην ευφυΐα μεταξύ των ανθρώπων. Για αυτόν τον τύπο έρευνας, η σύγκριση διδύμων είναι πολύ χρήσιμη. Υπάρχουν δύο τύποι: (i) τα μονοζυγωτικά δίδυμα, που προέρχονται από το ίδιο ωάριο και σπέρμα που διαχωρίστηκαν σε δύο σε πολύ πρώιμα στάδια ανάπτυξης, και (ii) τα διζυγωτικά δίδυμα, που προέρχονται από δύο διαφορετικά ωάρια και δύο ξεχωριστά σπέρματα. Τα πρώτα είναι βασικά κλώνοι και μοιράζονται το 100% του DNA τους. Τα μη ταυτόσημα, ωστόσο, είναι όπως οποιαδήποτε άλλα αδέλφια και έχουν περίπου το 50% των γονιδίων τους κοινά.
Scientists have found ότι όσο περισσότερα DNA μοιράζονται δύο άτομα, τόσο πιο παρόμοιες είναι οι βαθμολογίες τους σε τεστ νοημοσύνης. Αν σκεφτούμε μια διάσημη και μεγάλη οικογένεια, ας πούμε τους Weasleys, και πρέπει να τους ταξινομήσουμε σύμφωνα με το πόσο συγκρίσιες είναι οι IQ τους, ο Fred και ο George, ως μονοζυγωτικοί δίδυμοι, θα είναι οι πιο παρόμοιοι. Οι επόμενοι στη σειρά θα είναι ο Ron και η Ginny, οι οποίοι, ως βιολογικά αδέλφια, θα έχουν πιο κοντινούς IQ από αυτούς ενός υιοθετημένου παιδιού που μεγάλωσε στο ίδιο περιβάλλον όπως ο Harry Potter. Φυσικά, η Hermione θα είναι πάντα η πιο έξυπνη στην αίθουσα, οπότε οι γονείς της πιθανότατα είναι επίσης έξυπνοι.
Σημαίνει αυτό ότι πρέπει να κατηγορούμε τα γονίδιά μας για τους βαθμούς μας; Ναι… και όχι, μια ομάδα από το King's College London αποκάλυψε ότι υπάρχει γενετική βάση για το πόσο εύκολη ή ευχάριστη βρίσκουν τα παιδιά τη μάθηση). Ωστόσο, δεν εξαρτάται μόνο από την ευφυΐα, αλλά και από άλλα χαρακτηριστικά (συμπεριλαμβανομένων της κίνησης ή της αυτοπεποίθησης). Αυτό σημαίνει ότι το τρέχον εκπαιδευτικό σύστημα ευνοεί έναν συγκεκριμένο συνδυασμό χαρακτηριστικών.
Αν είστε ανάμεσα στους τυχερούς, θα πετύχετε, αλλά οι μέτριοι ακαδημαϊκοί βαθμοί δεν σημαίνουν ότι δεν είστε έξυπνοι. Μια κρίσιμη ανακάλυψη εδώ είναι ότι η διδασκαλία με διαφορετικούς τρόπους –με προγράμματα υπολογιστή ή με πρακτικά έργα– μπορεί να ξυπνήσει την επιθυμία για μάθηση σε άλλους τύπους προσωπικότητας.
Γενετική εναντίον περιβάλλοντος. Έτοιμοι… πάλη!
Δεδομένου ότι μόλις σου είπα ότι περίπου το 50% των διαφορών στην ευφυΐα μπορεί να αποδοθεί στη γενετική… από πού προέρχεται το υπόλοιπο; Για την άλλη μισή, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι ιδιαίτερα σημαντικοί. Αυτοί περιλαμβάνουν το οικογενειακό περιβάλλον ενός παιδιού, την ανατροφή, την εκπαίδευση, τη διαθεσιμότητα εκπαιδευτικών πόρων ή τη διατροφή. Υποστηρίζοντας αυτό το σημείο, οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι που μεγάλωσαν χωριστά έχουν λιγότερο παρόμοιους δείκτες IQ από εκείνους που έχουν μεγαλώσει κάτω από την ίδια στέγη.
Στο παρελθόν, το ερώτημα αν η νοημοσύνη καθορίζεται από τη γενετική ή το περιβάλλον αντιμετώπισε τους επιστήμονες σε τέτοιο βαθμό που το fight club θα φαινόταν παιχνίδι παιδιών. Ωστόσο, όπως επισήμανε ο Αριστοτέλης, η αρετή βρίσκεται στη μέση. Αν και μερικές φορές είναι δύσκολο να τα διαχωρίσουμε, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και τα δύο επηρεάζουν τη νοημοσύνη. Ενώ η γενετική μπορεί να καθορίσει πόσο έξυπνος μπορείς να γίνεις, το περιβάλλον επηρεάζει την ανάπτυξη του IQ προσφέροντας ευκαιρίες ή περιορισμούς. Και εδώ, συναντάμε ένα σοβαρό κοινωνικοοικονομικό πρόβλημα. Ενώ οι υγιείς και καλοταϊσμένοι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία να “ξεκλειδώσουν” το πλήρες δυναμικό τους, για τους λιγότερο πλούσιους πολίτες το περιβάλλον αντιπροσωπεύει ένα μειονέκτημα.
Αλλά πώς μπορούν το περιβάλλον μας να αλληλεπιδρά με το DNA μας; Οι εμπειρίες της ζωής μας μπορούν να καθορίσουν αν ένα γονίδιο διαβάζεται πραγματικά ή απλώς αγνοείται από το σώμα. Όπως ένας διακόπτης που μπορείς να ενεργοποιήσεις και να απενεργοποιήσεις. Θεωρητικά, αυτός είναι ένας εξαιρετικός μηχανισμός, καθώς επιτρέπει στο γονιδίωμά μας να προσαρμόζεται στο πλαίσιο μας. Ωστόσο, η παρατεταμένη πίεση ή οι δυσμενείς εμπειρίες ζωής, ειδικά στην νεότητα μας, μπορεί να αλλάξουν τον τρόπο έκφρασης των γονιδίων μας, τροποποιώντας την εγκεφαλική σύνδεση. Η ντοπαμίνη, για παράδειγμα, παίζει κρίσιμο ρόλο στην κίνητρο. Η σίγαση ενός γονιδίου υποδοχέα ντοπαμίνης μέσω αυτών των μηχανισμών – που ονομάζονται επιγενετικές αλλαγές – καθιστά τους νευρώνες λιγότερο ενεργούς, κάτι που έχει συσχετιστεί με χαμηλότερα αποτελέσματα IQ.
Το γονιδίωμά μας σε μια ζωή
Ένα απίστευτο γεγονός που κρατούσα κρυφό είναι ότι η γενετική επιρροή στη γενική νοημοσύνη δεν είναι σταθερή στη διάρκεια της ζωής μας! Αντίθετα, φαίνεται να αυξάνεται με τον χρόνο. Οι γενετικοί παράγοντες αντιπροσωπεύουν περίπου το 20% των διαφορών στο IQ κατά την παιδική ηλικία, φτάνοντας το 40% στην εφηβεία και έως το 60% στην ενηλικίωση.
Αν και γνωρίζουμε ότι η νοημοσύνη αλλάζει με την ηλικία, τα γονίδια που σχετίζονται με το IQ παραμένουν σταθερά, πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό; Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι μία επιλογή είναι ότι τα παιδιά αναζητούν εμπειρίες που σχετίζονται με τις γενετικές τους προδιαθέσεις. Έτσι, επιλέγουμε περιβάλλοντα στα οποία οι γενετικές μας διαφορές συσσωρεύονται, γιατί αναζητούμε ενεργά συμφραζόμενα που διευκολύνουν τα γονίδιά μας.
Όταν είσαι στο δημοτικό, πρέπει να μάθεις όλα τα μαθήματα, αλλά καθώς προχωράς στα σχολικά χρόνια, συνειδητοποιείς γρήγορα ότι «μισώ τα μαθηματικά» ή «δεν αντέχω την οικονομία» και επιλέγεις να συνεχίσεις να σπουδάζεις τα μαθήματα που σου αρέσουν περισσότερο – ή που σου αρέσουν λιγότερο. Αυτό είναι ένα παράδειγμα ενεργής επιλογής του πλαισίου μας. Αυτές οι αποφάσεις μπορεί να επηρεάσουν την επιγενετική, επηρεάζοντας το μοτίβο έκφρασης των γονιδίων μας.
Συνοψίζοντας, αν και γεννιόμαστε με ένα συγκεκριμένο γενετικό υπόβαθρο που καθορίζει το ανώτατο όριο της νοημοσύνης μας, μπορούμε να επιλέξουμε να εξερευνήσουμε ενεργά το δυναμικό μας. Μπορεί να αναζητήσουμε προκλητικά ή άνετα περιβάλλοντα, καθώς ο καθένας από εμάς είναι κεκλιμένος σε διαφορετικά πράγματα, αλλά η αποκάλυψη των πλήρων διανοητικών μας ικανοτήτων είναι σίγουρα μια αποστολή ζωής. Απόλαυσε τη διαδρομή!
.png)
